پرکردن دره با کوزه شن

ویدیویی در صفحات فیس بوک در حال همه گیر(Viral) شدن است. ظاهرا اصل ویدیو مربوط به برنامه ای ست از تلویزیون بی بی سی فارسی با نام تماشا که محتوای هنری دارد. تا همین جا هم تحسین و تشویق فراوان دریافت کرده و کاربران مرتب به یکدیگر توصیه اش می کنند، لابد برای «فهم» بهتر دلایل اعمال خشونت.شک نیست که دلیل همه گیری موضوع، بعد هنری ش نیست که شاید اگر بی بی سی فارسی بدان نپرداخته بود، هرگز کسی از آن با خبر نمی شد. بررسی هنری این پرفورمانس هم موضوع این نوشتار نیست.

در فیس بوک می نویسند و به شکلی در فیلم مطرح می شود که این پرفورمانس، در تلاش است که علل خشونت، یعنی به شکل مشخص، دلیل شلیک کردن انسانی به انسان دیگر را پیدا کند. نگارنده بر این باور است که این مدعا از اساس اشتباه است و پیش از اینکه به مانند تبلیغات نوشدارویی برای کنفرانس های «تشویقی-خودکمکی» (Motivational-self help) بدون تفکر به دهها نفر دیگر در لیست دوستان تعارف شود، می بایست کمی مورد دقت قرار بگیرد. ظاهرا نظردهندگان بر این نظر اند که این فیلم ایشان را به فهم بهتر از علل خشونت بروز یافته در روزهای پس از کودتای ۸۸ بر علیه مردم غیرمسلح، نزدیک تر کرده است. از دید نگارنده، این کار به نوعی فلسفه بافی ست برای موضوعی که به راستی ساده است. واکنش مردمان عادی، وقتی در «محیط کنترل شده» (بازسازی شرایط آزمون میلگرام) به اعمال خشونت علیه انسانی تهی شده از وجه انسانی ش که تجلی اصلی اش، «چهره»ش باشد، مبادرت می ورزند، نمی تواند توضیح دقیق از «وضعیت روانی» خشونت گران صحنه های درگیری پسا کودتایی باشد، به این دلیل ساده که شرایط ، یکسان نیستند. ندا آقا سلطان صورت اش پوشیده نبود و دلیل اینکه هنوز نام اش خواب از عده ای می رباید، موضع سیاسی اش در مقابل انتخاباتی که حاضر به شرکت در آن نشده بود نیست. سهراب هم بی شک در لحظه جان دادن همانقدر رعنا و باوقار به نظر می رسیده که در عکس حالا مشهورش در کنار مادر با پوستر های تبلیغاتی ، نشسته بر پله های یک معبر. همین وضعیت برای محسن روح الامینی، محمد کامرانی فر و… هم قابل تصور است. می توان تصور کرد که قاتلین، برای انتخاب طعمه هایشان تبعیض قایل نمی شدند، هرکس در تیررس تر، شایسته تر. ولی از این موضوع نمی شود نتیجه گیری کرد که ایشان ، قربانیان شان را «انسان زدایی» شده می دیدند. به نظر می رسد قاتلین با توحشی باورنکردنی، حیات را شانس قربانیان و نه حق شان می دانند که این چنین بی پروا برویشان شلیک می کرده اند: قومی مسلط، بر مردمانی تسخیر شده، که هر آنچه بر ایشان رود رواست. سخنان مراد شان هم در نماز جمعه سیاه دلالت بر همین دیدگاه دارد، اعتراض به حاکمانی چیرگی یافته، شورش است و شورش مستوجب مکافاتی سخت و خشونتی کور است. حکومت وحشتی که در پی اش آمد، تنها بازتاب سخنانی بود که در دانشگاه تهران ایراد شد. ممکن است عده ای را خوش نیاید ولی جدال میان ایران و مردمان اش، با اسلام و مردمان اش به نقطه ای بحرانی رسیده است، و الا مطابق قوانین اسلامی حکم «محاربه» به خوبی در قوانین رسمی مملکت روشن شده است. دوربین های موبایل های همراه معترضین، این فرصت استثنایی را به میلیون ها ایرانی داد تا در شرایطی کنترل شده، نتایج هولناک اجرای قوانین اسلامی در جامعه را شاهد باشند. شنیدن کی بود مانند دیدن.

با این حال به نظر می رسد که بی طرفی نگارنده مورد پرسش خواهد بود اگر به این موضوع آشکار هم اشاره نشود که این جدال فرسایشی میان ایران و اسلام، به هیچ وجه مختص امروز و دیروز نیست، حتی پیش از انقلاب بهمن هم در جریان بوده است. شاید نقطه شروع در تاریخ مدرن ایران را بشود انقلاب پرشور مشروطه دانست ، پایان بازی اما همچنان نوشته نشده است. در این مسیر پرپیچ و خم، هربار نوشدارویی پیشنهاد شده تا دره های وسیع میان بخشی از مردم با بخشی دیگر را پوشش داده و ترمیم کند. این بار، ظاهرا بار را بر گرده نحیف هنر نهاده اند تا موضوعی خطیر را سریعتر و پیش از وقوع آنچه نباید رخ دهد، رفع و رجوع کند. ذهی خیال باطل!

فیلم توسط گروهی از هواداران جنبش سبز بروی فیس بوک منتشر شده است که عنوان شان «سبزها از هیچ کس متنفر نیستند» است. ظاهرا ستایشگران فیلم بر این باورند که هواداران تغییر و مخالفین، نیازمند یادآوری پرهیز از خشونت اند. به دو دلیل این تلاشی بی فرجام است: اول اینکه تظاهرات میلیونی آرام و هماهنگ نشان می دهد که مدعیان «آموزش دادن به سبزها» خود می بایست زمانی را فروتنانه صرف شناخت وجوه خشونت گریز این خشونت کنند. دوم اینکه پرهیز از خشونت دستوری برای همه زمان ها و همه مکان ها نیست. خشونت مقدس نیست ولی زندگی مدرن انسان بدون اعمال قهر قابل تصور نیست. توضیح اینکه چرا از دید نگارنده ، پاسیفیسم به عنوان یک استراتژی و ایديولوژی دچار نزدیک بینی شدید و تهدید کننده حیات بشر متمدن است مجالی دیگر می طلبد اما نقدا خوانندگان را ارجاع می دهم به گفتگوی برنامه پرگار درباره خشونت گرایی(لینک این برنامه را متاسفانه نتوانستم بیابم فکر می کنم میهمانان برنامه رامین جهانبگلو و مهرداد درویش پور بودند). پرفورمانس اجرا شده توسط آقای معبد، توان توصیف علل اعمال خشونت توسط عمله استبداد را ندارد، چرا که آدرس غلط می دهد. در عین حال، به نظر نگارنده نمی رسد که هواداران پرشمار تغییر در ایران، نیازمند برداشتی فلسفی از علل خشونت عریان حکام مسلط باشند. آخرین احتمال هم، مبنی بر اینکه خشونت گران فرصت داشته باشند تا بعد از «انجام وظایف روزانه» پای بی بی سی فارسی بنشینند تا روانکاوی شوند هم اندکی مضحک به نظر می رسد.

برای بحران هر روز گسترش یابنده تر میان ایران و اسلام می بایست فکری دیگر کرد.

این مطلب پیشتر در خودنویس منتشر شده است.